Wat zijn de risico's van wrijf- en schuifkrachten op de huid?

Bij het langdurig in eenzelfde houding liggen of zitten ontstaat er druk op de huid. Dit kan gepaard gaan met wrijf- of schuifkrachten, welke zowel voor de cliënt als zorgverlener gevolgen kunnen hebben. Maar wat zijn de uiteindelijke risico’s hiervan voor de huid.

De definities van druk-, wrijf- en schuifkrachten zijn als volgt:

Drukkrachten

Druk is de kracht, loodrecht op de huid en onderliggende weefsels. Denk hierbij aan de drukpunten op het lichaam die ontstaan bij botpunten tijdens het zitten of liggen in een bepaalde houding. 

Wrijving

Wrijving ontstaat bij een glijdende beweging tussen de huid en de onderlaag, bijvoorbeeld de zitting van een stoel. Denk aan het onderuitglijden op een stoel of het verschuiven van een cliënt in bed. Een vochtige huid kan zorgen voor een toename van de wrijving.

Schuifkrachten

Schuifkrachten (of schuifspanning) ontstaat binnen in en onder de huid, tijdens een beweging waarbij de huid en de onderlaag niet langs elkaar heen kunnen bewegen Denk aan het onderuitzakken op een stoel of in bed, waarbij de huid zit ‘vastgeplakt’ aan de onderlaag en er hierdoor alleen een onderhuidse verplaatsing kan plaatsvinden.

De afbeeldingen laten hierbij zien wat het gevolg op de huid is.^*1 

De video van GoedGebruik laat duidelijk zien wat er met de huid gebeurt wanneer sprake is van schuifspanning.
Video GoedGebruik

Gevolgen voor de cliënt

Druk-, wrijf- en schuifkrachten kunnen schade aan de huid aanbrengen. Ook schade die niet direct zichtbaar is maar wel door de cliënt als pijnlijk ervaren wordt. Dit kan uiteindelijk leiden tot grote gevolgen voor de huid en het onderliggende weefsel. Denk bijvoorbeeld aan schade aan pezen, bloedvaten en spieren. Vooral de combinatie van druk- en schuifkrachten is enorm belastend voor de huid.  Wanneer de schuifspanning hoog genoeg is, dan is voor het veroorzaken van de afsluiting van een bloedvat slechts de helft van de druk nodig in vergelijking met de druk die hiervoor nodig is bij een lage schuifspanning.^*2 De combinatie van druk- en schuifkrachten zorgt daarvoor voor een flinke vergroting van de kans op decubitus.

Meer weten over het ontstaan van decubitus? Kijk dan bij de vraag: Hoe ontstaat decubitus?

Schuifkrachten ontstaan veelal wanneer er bij verplaatsingen aan een cliënt getrokken of geduwd wordt. Bijvoorbeeld bij het gebruik van een steeklaken. In de Decubitus Richtlijn wordt dan ook gesteld, duw of trek niet maar til bij het maken van verplaatsingen. Ook wordt geadviseerd: gebruik hulpmiddelen om schuifkrachten bij het wisselen van houding te verminderen, bijvoorbeeld: papegaai, tillift, glijzeil, glijwanten of glijplank met glijlaken.^*3

Gevolgen voor de zorgverlener

De druk- en schuifkrachten hebben dus vooral gevolgen voor de cliënt. Bij de zorgverlener kunnen juist wrijf- en schuifkrachten grote gevolgen hebben en een flink risico op fysieke overbelasting veroorzaken.

De wrijf- en schuifkrachten bij het verplaatsen van een cliënt kunnen worden beïnvloed door het type textiel dat gebruikt wordt, de huidvochtigheid van de cliënt én de natheid van het oppervlak. Uit onderzoek blijkt dat de wrijving van natte stof op de huid zelfs meer dan tweemaal zo hoog kan zijn in vergelijking met droge stof.^*4 Ook voor de fysieke belasting van de zorgverlener is het dus belangrijk dat, bij de verplaatsing van de cliënt, de huidvochtigheid laag blijft. Het gebruik van een glijzeil helpt hierbij om de weerstand te verlagen; door de gladheid van de stof neemt de weerstand ten opzichte van het bed af, waardoor veel minder kracht nodig is voor de verplaatsing van de cliënt.

De wrijfkrachten kunnen ook invloed hebben op de zelfredzaamheid van de cliënt. Wanneer de cliënt zelfstandiger kan bewegen in bed, leidt dit tot een verminderde hulpvraag én fysieke (over)belasting op de zorgverlener. Door de zelfredzaamheid te bevorderen hoeven er bijvoorbeeld minder wisselliggingen plaats te vinden. Een win-win situatie!

Oplossingen

Gelukkig zijn er tal van oplossingen beschikbaar om druk-, wrijf- en schuifkrachten te verminderen of zelfs te voorkomen. De ene oplossing legt de focus op de cliënt en het voorkomen van decubitus. Andere oplossingen, zoals transferhulpmiddelen, bieden juist ook voordelen bij het verminderen van fysieke belasting op de zorgverlener. De Praktijkrichtlijnen geven per mobiliteitsklasse aan welke type hulpmiddelen gebruikt moeten worden.

Wil je meer weten over het voorkomen van druk-, wrijf- en schuifkrachten? Neem dan contact met ons op.

_{*1 Afbeeldingen: Knibbe, H, NE Knibbe, Het GebruiksBoekje, LOCOmotion, Bennekom, 2019.
*2. Howell, T.H. (1981). Skin temperature of bedsore areas in the aged.
*3 Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland. (2021, maart). Richtlijn Decubitus
*4 Spector, W.D., & Fortinsky R,H. (1998). Pressure ulcer prevalence in Ohio nursing homes: clinical and facility correlates.}