Hoe ontstaat decubitus?
Decubitus of doorliggen is een gelokaliseerde beschadiging van de huid en/of onderliggend weefsel. Dit is meestal ter hoogte van botuitsteeksels als gevolg van druk of druk in samenhang met schuifkrachten.*1 Deze druk en krachten ontstaan wanneer je langdurig in eenzelfde houding ligt. Om erachter te komen hoe decubitus kan worden voorkomen is het goed om te weten hoe het ontstaat. Eerst nog meer weten over wat decubitus is? Kijk dan bij de vraag: Wat is decubitus?
Drukkrachten
Decubitus ontstaat door langdurige druk op één plaats van de huid. Normaalgesproken verander je regelmatig van houding bij liggen of zitten zodat hetzelfde stuk huid nooit lange tijd druk ervaart, zelfs tijdens je slaap. Wanneer iemand niet meer zelfstandig van houding kan veranderen, kan het voorkomen dat een cliënt toch lang in eenzelfde houding verblijft. Bloedvaten kunnen worden dichtgedrukt waardoor er onvoldoende zuurstof en voedingsstoffen bij de huid en het weefsel onder de huid kunnen komen. Afvalstoffen kunnen zo niet goed afgevoerd worden en er ontstaat een beschadiging aan het weefsel.
Plooien van bijvoorbeeld lakens of kruimels in bed kunnen tevens zorgen voor druk. Maar ook materialen als katheters, beademingscanules en infuuslijnen kunnen plaatselijke druk op de huid veroorzaken en dus decubitus. Zorg dus altijd dat het bed hier vrij van is en zo glad mogelijk is opgemaakt. Het is erg belangrijk om dit goed te controleren. Het kan namelijk zo zijn dan een cliënt dit zelf niet voelt door bijvoorbeeld een plaatselijke of algehele verlamming.
Drukkrachten
Druk is de kracht, loodrecht op de huid en onderliggende weefsels. Denk hierbij aan de drukpunten op het lichaam die ontstaan bij botpunten tijdens het zitten of liggen in een bepaalde houding.
Schuif- en wrijfkrachten
Decubitus kan ook ontstaan door schuifkrachten en wrijving. Een schuifkracht is een kracht parallel aan het huidoppervlak. Wanneer twee oppervlakken in contact met elkaar zijn, kunnen ze of vastzitten (de oppervlakken glijden niet ten opzichte van elkaar) of ze kunnen langs elkaar glijden.
Je kunt hierbij denken aan het onderuitgezakt zitten in een stoel of in bed of wanneer een cliënt over het matras schuift. Hierdoor rekken en buigen bloedvaten en wordt er minder bloed vervoerd. Zo kunnen uiteindelijk huidcellen afsterven.
Wil je meer weten over schuif- en wrijfkrachten? Kijk dan bij de oplossing: Wat zijn de risico's van wrijf- en schuifkrachten op de huid?
Schuifkrachten
Schuifkrachten (of schuifspanning) ontstaat binnen in en onder de huid, tijdens een beweging waarbij de huid en de onderlaag niet langs elkaar heen kunnen bewegen Denk aan het onderuitzakken op een stoel of in bed, waarbij de huid zit ‘vastgeplakt’ aan de onderlaag en er hierdoor alleen een onderhuidse verplaatsing kan plaatsvinden.
Wrijving
Wrijving ontstaat bij een glijdende beweging tussen de huid en de onderlaag, bijvoorbeeld de zitting van een stoel. Denk aan het onderuitglijden op een stoel of het verschuiven van een cliënt in bed. Een vochtige huid kan zorgen voor een toename van de wrijving.
Temperatuur en vocht
Het microklimaat is de combinatie van de temperatuur, vochtigheid en ventilatie op en rondom de huid. Zeker bij bedlegerige cliënten is een goede regulering van het microklimaat van de huid essentieel. Wanneer de omgevingstemperatuur van de huid veranderd maakt dit de huid een stuk kwetsbaarder. Bijvoorbeeld wanneer een cliënt erg zweet door koorts. Of wanneer de huid nat wordt door urineverlies bij incontinentie. De huid kan in deze gevallen gaan verweken en zo ontstaat er een aanzienlijk hogere kans op doorligplekken.
Indicatoren die de kans op decubitus vergroten bij een cliënt zijn:
- Leeftijd, vooral boven de 65 jaar
- Bedlegerigheid (of in een rolstoel zitten)
- Het moeilijk zelf van houding kunnen veranderen door bijvoorbeeld pijn, zwakte, verlamming of coma
- Cognitieve achteruitgang
- Het niet kunnen voelen dat de huid bekneld raakt
- Het onder uitschuiven of -zakken van het lichaam (de huid raakt dan bekneld)
- Een droge en dunne huid (de huid is dan extra kwetsbaar)
- Een verweekte huid door zweet, urine en/of ontlasting (bij warmte, koorts, of niet kunnen ophouden van de urine of ontlasting)
- De aanwezigheid van weinig vet of spieren (door ondervoeding of ziekte)
- Een slechtere gezondheid (bij ziekten zoals diabetes, hartfalen of COPD)*2
Voorkomen
Door de inzet van gladde materialen tijdens de transfer en afwisselende lighoudingen kunnen druk-, wrijf- en schuifkrachten en daarmee de kans op decubitus zo klein mogelijk gehouden worden. Gladde materialen kunnen er ook aan bijdragen dat de bewegingsvrijheid van de cliënt behouden blijft en het toepassen van fysiek belastende wisselliggingen door de zorgverlener zo lang mogelijk uitgesteld kan worden. Evalueer het risico met behulp van Bradenschaal. Wil je hier meer over weten kijk dan eens bij de vraag: Hoe voorkom je decubitus?
Bronvermelding
*1 Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland. (2021, maart). Richtlijn Decubitus
*2 NHG. (2015,28 april). Ik wil decubitus voorkomen.